Utrechtse Dom: alle leuke feitjes op een rij!

De Dom in Utrecht, ofwel de Utrechtse Dom, is zonder twijfel het pronkstuk van de stad. Niet alleen is het de hoogste toren in Utrecht, maar ook de allerhoogste kerktoren van heel Nederland. Na het lezen van dit stuk ben jij op de hoogte van alle leuke feitjes en verhalen over de Dom van Utrecht. 

Over de auteur: Laura Danielle is mede-oprichter van Comedy Walks: de enige stadswandelingen met een stand-up comedian als gids! In Utrecht starten we vanaf het Domplein naast de Dom van Utrecht. Een perfecte combinatie van historie en humor!

De geschiedenis van de Dom in Utrecht in vogelvlucht

De bouw van de Utrechtse Dom begon in 1321 en duurde maar liefst 60 jaar. Jan van Henegouwen – bijgenaamd Jan van den Doem – was de eerste bouwmeester en bouwde het onderste deel van de Dom van Utrecht. De Dom van Utrecht is in de gotische stijl van de late middeleeuwen opgetrokken. Oorspronkelijk diende de Dom in Utrecht als klokkentoren voor de naastgelegen Domkerk. In tegenstelling tot de huidige situatie zat de Utrechtse Dom vroeger namelijk vast aan de Domkerk. Tijdens een zware storm die in 1674 over het land trok, is het middenschip van de Utrecht Dom, het gedeelte waar de banken voor de kerkgangers staan, helemaal weggeslagen. Enkel het koor en de klokkentoren bleven overeind staan. Later is het koor dichtgemetseld. Tot op de dag van vandaag staan het koor en de klokkentoren nog op het Domplein, maar dus wel los van elkaar. 

Dat de Dom in Utrecht door de storm in 1674 is gescheiden van de Domkerk is eigenlijk maar gedeeltelijk waar. Indertijd werd de Utrecht Dom op 4 meter afstand van het middenschip van de Domkerk gebouwd. De reden was dat het bestuur van de Sint-Salvator Kerk, dat ook op het Domplein lag, had afgedwongen dat er een doorgang bleef bestaan tussen de Dom van Utrecht en de Domkerk om zo gemakkelijk bij hun bezittingen te kunnen komen. Middels een luchtbrug, waar waarschijnlijk een kapel in zat, waren de Domkerk en de Utrechtse Dom met elkaar verbonden, maar op de begane grond hebben de Dom in Utrecht en de Domkerk dus altijd gescheiden van elkaar gestaan. 

De Domkerk in Utrecht

En wie vragen zich allemaal af waarom er maar één Dom van Utrecht is? Het was toch gebruikelijk dat een kathedraal van dit formaat over twee hoge klokkentorens beschikte. Waarschijnlijk was er gewoon niet genoeg ruimte voor een tweede toren. Ten westen van de kathedraal stond het namelijk al helemaal volgebouwd. 

De Utrecht Dom heeft door de tijd heen veel verschillende functies gehad. In de eerste plaats was het dus de klokkentoren behorende bij de Domkerk. Voorts bevond zich vroeger boven de poort van de Utrechtse Dom, waar je nu gewoon onderdoor loopt of fietst, de privékapel van de bisschop, ook wel bekend als de Michaëlskapel. Een bepaalde periode fungeerde de toren ook als uitkijkpost voor de torenwachter, die boven de kapel woonde. En onder de Dom in Utrecht bevindt zich een grote kelder die ooit als gevangenis dienst zou hebben gedaan. 

Anno 2023 is de Dom van Utrecht nog steeds een klokkentoren. Er hangen 14 luidklokken in de Utrecht Dom waarvan er 7 nog uit het begin van de 16e eeuw dateen. Deze luidklokken hoor je elke zondag, op religieuze feestdagen en tijdens bijzondere gelegenheden. Er zijn maar liefst 26 mensen nodig om alle klokken te kunnen luiden! Daarnaast beschikt de Utrechtse Dom nog over 50 carillon klokken. Het carillon van de Dom in Utrecht speelt dagelijks en geloof me, niet elke inwoner van Utrecht is daarvan gecharmeerd. 

Een populaire kroeg in de Dom van Utrecht?

Uit verhalen over de Dom van Utrecht blijkt nog een bijzondere functie van de beroemde toren. Er zou ooit een kroeg in de Dom in Utrecht hebben gezeten! In welke periode dat is geweest is onbekend. De klokkenluider had blijkbaar behoefte aan wat extra centjes en besloot stiekem een kroegje te openen op de tweede verdieping van de Utrechtse Dom. Maar er was één probleem: om er te komen, moesten de gasten langs de privékapel van de bisschop op de eerste verdieping. Dat kon natuurlijk niet zomaar! Dus de slimme klokkenluider had een laddertrap tegen de toren geplaatst, waardoor de stamgasten ongezien de kroeg konden bereiken. Alleen, het afdalen na een paar drankjes bleek behoorlijk hilarisch en riskant tegelijk. Menig echtgenote heeft onderaan de ladder van de Utrecht Dom naar haar man gezocht als die na zijn bezoekje aan de Domkroeg niet naar huis was gekeerd. 

Hoe hoog is de Utrecht Dom? 

Menigeen vraagt zich af hoe hoog de Dom van Utrecht nou eigenlijk is. Wat is je inschatting van de hoogste kerktoren van Nederland? De Utrechts Dom is om precies te zijn 112,32 meter hoog. Lange tijd gold dat geen enkel bouwwerk in Utrecht de hoogte van de Utrecht Dom mocht overtreffen. Inmiddels heeft de gemeente wat water bij de wijn gedaan en besloten dat dit alleen geldt voor het historisch centrum. Dus de tijd van terughoudendheid en beperkingen is voorbij. Utrecht gaat eindelijk de hoogte in! De stad heeft grootse visies en vergevorderde plannen voor constructies die de skyline zullen domineren. 

Tickets voor de Dom

Tegenwoordig is de Dom in Utrecht vooral een hot spot voor toeristen, waar je als bezoeker de kans krijgt om de toren te beklimmen en te genieten van een adembenemend uitzicht over de stad. Maar geloof me, het is echt een flinke klim naar dat geweldige uitzichtpunt op de Utrechtse Dom. Reken gerust op een half uurtje om alle 465 treden te trotseren, maar uitzicht is de moeite meer dan waard!

Wil je een bezoekje brengen aan de Utrecht Dom? Je kunt je tickets online bestellen of langs het VVV-kantoor op het Domplein gaan. Een volwassene betaalt €12,50 voor een ticket, terwijl een ticket voor een kind tussen 4 en 12 jaar €7,50 kost. Kids tot en met 3 jaar mogen gratis mee naar boven, maar bedenk wel dat je ze waarschijnlijk 465 treden mee naar boven moet sjouwen! Een U-pas, 65+, CJP of studentenpas geven nog een korting op je tickets. De Museumkaart is helaas niet geldig. 

Let op: je mag geen (hand)tassen meenemen naar boven. Gelukkig heeft het VVV-kantoor handige kluisjes waar je je spullen veilig kunt opbergen. Dus laat je zware bagage achter en bereid je voor op een onvergetelijke klim naar de top van de indrukwekkende Dom van Utrecht!

Het tragisch liefdesverhaal van het Pandhof van de Dom

Het Pandhof van de Dom, dat stukje bouwkunst tussen de Domkerk en het Academiegebouw, is echt een pareltje waar je zo doorheen kunt slenteren vanaf het Domplein. Het is een tuin vol vakken met medicinale kruiden, omgeven door een schitterende overdekte kruisgang met prachtige vensterbogen. Vroeger was het Pandhof dé verbindingsplek tussen de Domkerk en het Groot Kapittelhuis, waar belangrijke geestelijken – de kanunniken – hun geniale koppen bij elkaar staken om de bisschop bij te staan bij zijn heilige taken. Tegenwoordig fungeert het Groot Kapittelhuis als de aula van het Academiegebouw op het Domplein. Tijdens onze unieke stadswandeling met een comedian als gids stop je ook bij het Academiegebouw en loop je langs het Pandhof van de Dom. 

Het Academiegebouw in Utrecht

Achter dat prachtige stukje architectuur gaat een bijzonder verhaal schuil. Het begint allemaal met onze hoofdpersoon, Jan van Henegouwen, de eerste bouwmeester van de Dom in Utrecht. Onervaren maar vastberaden, werd Jan verliefd op niemand minder dan Maria van Ath – een wonderschone dame uit een rijke adellijke familie. Hun liefde kende echter obstakels vanwege hun verschillende achtergronden, en een huwelijk leek uitgesloten.

Maar Maria’s vader had een plan: hij beloofde dat als Jan kon worden aangesteld als bouwmeester van de nieuwe kathedraal, hij genoeg aanzien zou verwerven om met Maria te kunnen trouwen. Zo gezegd, zo gedaan, en Jan stortte zich vol passie op het bemachtigen van die bouwopdracht. Door een listige zet, waarbij hij zijn concurrent uitschakelde, slaagde Jan in zijn missie.

Echter, het lot besliste anders. Maria hoorde dat Jan was aangesteld, maar dat het bouwen van de kathedraal met de Utrecht Dom een levenslang project zou worden. Een huwelijk leek nu verder weg dan ooit. In wanhoop besloot ze het klooster in te vluchten om te voorkomen dat ze gedwongen zou worden tot een huwelijk met een ander. Haar droom om met Jan te trouwen, vervloog.

Ondertussen biechtte Jan aan de bisschop op dat hij zijn rivaal had vermoord om de bouwopdracht te krijgen. De bisschop, kennelijk vergevingsgezind, besliste dat Jan mocht blijven als bouwmeester, maar als straf zou hij de rest van zijn leven in afzondering moeten doorbrengen.

Maria, die inmiddels de kloosterpij toch niet zo goed vond passen, besloot uiteindelijk uit het klooster te treden. Maar de schande van haar vertrek maakte dat ze niet meer welkom was bij haar familie. Vervuld van verdriet en wanhoop, kwam ze naar Utrecht. Daar, tussen de kruisgang en de kloostertuin van het Pandhof, vond ze haar trieste einde. Jan vond haar levenloze lichaam en als eerbetoon beitelde hij een stenen touw uit natuursteen, als onderdeel van de versiering van één van de vensterbogen van het Pandhof.

Het Pandhof van de Dom met de vensterbogen

Het Pandhof van de Dom, een plek vol schoonheid en geschiedenis, met een tragisch liefdesverhaal dat door de eeuwen heen blijft voortleven. En als je goed kijkt, kun je het bewuste vensterboogje ontdekken waar het symbool van hun liefde nog steeds te vinden is. Wil je meer van dit soort verhalen? Check dan zeker Bert van Zantwijk voor nog meer Utrechtse volksvertellingen!